Kto ma ucho, niechaj słucha

Listy do siedmiu zborów, zapisane w drugim i trzecim rozdziale Księgi Objawienia, mają stałą strukturę formalną. Zaczynają się od opisu nadawcy. Potem następuje zasadnicza treść wiadomości. Zakończenie stanowią obietnice dla zwycięzców. Przed nimi lub po nich, na zakończenie listu, powtarza się zawsze jak refren zdanie: Kto ma ucho, niechaj słucha, co duch mówi zborom.

We wszystkich opisach nadawcy rozpoznajemy tego samego Jezusa, który ukazał się Janowi między świecznikami. Przedstawia się On jednak przy użyciu wybranych określeń, odwołujących się do problemów w zborze. Oprócz elementów pierwszej wizji, pojawia się także kilka nowych określeń. W niektórych przypadkach element opisu jest podobny, ale zawiera nowe informacje. Na przykład klucze piekła i śmierci (Obj. 1:18) okazują się być także kluczem Dawidowym (Obj. 3:7). Chyba że chodzi jednak o jakiś inny klucz.

Z opisów tych dowiadujemy się raz jeszcze o Jezusie, że trzyma siedem gwiazd i przechadza się między świecznikami (Obj. 2:1), że jest pierwszym i ostatnim oraz tym, który umarł i zmartwychwstał (Obj. 2:8), że ma miecz obosieczny (Obj. 2:12) oraz płomienne oczy i nogi z rozpalonego metalu (Obj. 2:18), że ma siedem duchów i siedem gwiazd (Obj. 3:1). W tym miejscu zaczynają się pojawiać nowe elementy. Siedem duchów w posiadaniu Jezusa pojawi się jeszcze w kolejnej wizji jako siedem oczu baranka. Jest On świętym i prawdziwym, który ma klucz Dawidowy (Obj. 3:7), i wreszcie jest też świadkiem wiernym i prawdziwym oraz początkiem kościoła^* Bożego (Obj. 3:14).

^* Według Kodeksu Synaickiego; inne rękopisy mają „stworzenia” zam. „kościoła”.

Kończące każdy z listów obietnice dla zwycięzców, podobnie jak opisy nadawcy, układają się w jedną całość nagrody dla każdego zwycięzcy. Jest raczej oczywiste, że wieniec życia otrzymają zwycięzcy ze wszystkich kościołów, a nie tylko Smyrny. Także przywilej zasiadania na tronie Jezusa nie będzie ograniczał się do członków zboru w Laodycei, tylko obejmie wszystkich zwycięzców.

Na ową nagrodę składają się następujące elementy: dostęp do drzewa żywota (Obj. 2:7), życie wieczne (Obj. 2:11), manna i biały kamień z nowym imieniem (Obj. 2:17), władza nad poganami przy użyciu laski żelaznej i gwiazda poranna (Obj. 2:26-29), białe szaty, zapis w księdze życia i wyznanie imienia przed Bogiem oraz aniołami (Obj. 3:5), pozycja filaru w świątyni, na którym zapisane jest imię Boga, nowej Jerozolimy oraz nowe imię Jezusa (Obj. 3:12), i wreszcie na koniec – przywilej zasiadania z Jezusem na Jego tronie (Obj. 3:21).

Zauważenie formalnych podobieństw między siedmioma listami jest dość łatwe i naturalne właśnie ze względu na zbliżoną strukturę oraz powtarzające się elementy. W przypadku innych wizji, w których formalne podobieństwa nie są aż tak dobrze widoczne, jest nieco trudniej dostrzec tego typu powiązania. Umiejętność ogarnięcia umysłem szerszych kontekstów Księgi Objawienia jest jednak konieczna do poprawnego zrozumienia jej pojedynczych części. Tak jak w dramacie, trzeba tu poznać bohatera z didaskaliów, a z kolejnych wypowiedzi zapamiętać rolę, jaką odgrywa, by rozumieć jego kolejne postawy i wypowiedzi, gdy pojawia się w następnych epizodach.

Jezus i Jan, chcąc być może ułatwić czytelnikom zrozumienie całej wizji, na początku posługują się dość sformalizowaną i symetryczną formą siedmiu listów. Wynikającą z ich odczytania zasadę łączenia w całość wielu elementów należy stosować także w innych wizjach. Oprócz tego warto zauważyć, że niektóre szczegóły tej wizji nawiązują do innych miejsc Pisma Świętego. Autor zakłada, że czytelnik je zna, że jest nimi zainspirowany tak samo jak on. Posługuje się więc nimi jako gotowymi wzorami. Dlatego przy rozważaniu Objawienia konieczne jest systematyczne sięganie do całej Biblii, a zwłaszcza ksiąg proroczych, do których nawiązuje autor księgi.

Żyjemy w czasach, w których formalizm nie jest powszechnym zjawiskiem. Rzadko posługujemy się ubiorami, gestami, formalnymi wypowiedziami jako środkami wyrazu i przekazu treści. Jednak autorzy biblijni posługiwali się takimi gotowymi wzorami. Forma stanowi dodatkowy sposób przekazu treści. Ogranicza ona, ale też przyśpiesza odbiór treści, jeśli jest właściwie użyta i znana odbiorcy. Posługiwanie się formami i symbolami jest jakby wyższym poziomem języka. W takim sposobie wyrażania się świecznik na przykład oznacza nie tylko podstawkę do lampek oliwnych czy świec, ale element wyposażenia świątyni z całą jego symboliką. Dlatego chcąc rozumieć wypowiedzi biblijnych autorów, trzeba przenikać tajniki tego wyższego poziomu języka, a także starać się ogarniać umysłem jak największe całości samej wizji.

Księga Objawienia, choć zawiera zapisy wielu oddzielnych scen, jest jedną, dobrze skonstruowaną całością, w której pewne postaci i rekwizyty konsekwentnie prowadzone są od początku aż do końca dramatu. Zasada łączenia w jedną całość elementów rozsianych po wielu wizjach widoczna jest od samego początku w siedmiu listach do siedmiu zgromadzeń.

Forma, jeśli nie przeważa nad treścią, może ją bardzo wspomagać. Zachęta do słuchania tego, co duch mówi zborom, skierowana do wszystkich, którzy mają „ucho”, czyli organ wiary, oznacza, że listy do zborów są pismami otwartymi, stanowiącymi jedną formalną całość, której odbiorcami są wszyscy wierzący.

Najważniejsze pojęcia i zagadnienia

1. Listy do siedmiu zborów mają podobną strukturę formalną, a pewne ich elementy tworzą jedną całość złożoną z siedmiu części.
2. Wynikająca z formy listów zasada łączenia w jedną całość elementów różnych części pomaga w lepszym zrozumieniu pozostałych scen Objawienia, dzięki połączeniu ich w jedną całość.
3. Autor Księgi Objawienia posługuje się wieloma obrazami i symbolicznymi wyrażeniami znanymi z Pism hebrajskich. Chcąc rozumieć jego język, trzeba się z nimi zapoznać. W szczególności przydatna jest znajomość proroctw.

W następnym odcinku: Niezmordowany – czyli list posłańca do zboru w Efezie