Pieśń Izajasza o winnicy (cz. 1/4)

Pieśń Izajasza to również najbardziej szczegółowy opis utrzymania winnicy w Biblii. Możemy sprawdzić jego dokładność, porównując go z dowodami archeologicznymi. Choć w antyku pisano traktaty o uprawie winorośli, nie ma takich dzieł ze starożytnej historii Izraela podczas epoki żelaza (1200-586 r. p.n.e.). Zamiast tego czerpiemy wiedzę o izraelskiej uprawie winnic z opisów biblijnych oraz wykopalisk archeologicznych. Zrozumienie, w jaki sposób starożytni Izraelici zaspokajali swoje potrzeby, pozwoli nam pojąć złożoność dawnego życia, a zarazem wniknąć głębiej w biblijny tekst.

Pieśń Izajasza daje wgląd w uprawę winorośli nie tylko w VIII wieku p.n.e., ale również w większości epoki żelaza w Izraelu – a nawet przed nią i po niej. W tradycyjnym społeczeństwie, jakim był starożytny Izrael – gdzie zwyczaje, religię i wiedzę rolniczą przekazywano z pokolenia na pokolenie wraz z ziemią i narzędziami koniecznymi do jej uprawy – drastyczne innowacje należały do rzadkości. Podstawowe zadania właściciela winnicy – takie jak sadzenie pędów, a nie nasion, przycinanie krzewów czy deptanie winogron – przetrwały nawet do naszych czasów; można więc przypuszczać, że praktyki te stosowano w całej epoce żelaza.

Poza tym w gospodarce opartej na wytwarzaniu pożywienia jedynie dla siebie (a taka istniała w starożytnym Izraelu) zagrożenie możliwością braku plonu raczej eliminowało eksperymenty na polach. Izraelita być może eksperymentował z dzbanem swojego wina poprzez dodawanie przypraw (Przyp. 9:5; 23:30) albo wody (Izaj. 1:22), ale byłby mniej skłonny do manipulowania przy zbiorach winogron. To, co działało dobrze za czasów jego ojca i przynosiło najlepsze efekty, pozostawało praktyką stosowaną przez wiele pokoleń.

Winnice były w starożytnym Izraelu bardzo ważne – tak z przyczyn gospodarczych, jak i wypoczynkowych. Stanowią tło historii o upiciu się Noego (1 Mojż. 9:20-27), o eskapadach Samsona i jego żony (Sędz. 14:5-15:8), o winnicy Nabota (1 Król. 21:1-16, kiedy to Jezabela organizuje zabicie niewinnego człowieka po to, by jej mąż, król Achab, mógł przejąć jego własność), a także dla kochanków w Pieśni nad Pieśniami: „Rankiem pójdziemy do winnic zobaczyć, czy kwitnie winna latorośl, czy otwarły się pączki, czy granaty są w pełnym kwieciu: Tam ci okażę swą miłość!” (PnP 7:13).

Liczne biblijne odniesienia do winnic nie powinny być zaskoczeniem w świetle tego, jak ważna była winorośl w trzyczęściowej gospodarce starożytnego Izraela. Wraz z hodowlą zwierząt i uprawą zbóż uprawa winorośli i drzew stanowiła część zróżnicowanej gospodarki, wspomagającej przetrwanie na wzgórzach Izraela. Kiedy zatem Izajasz podaje alegorię, w której sam Bóg podejmuje się uprawy winorośli i w zamian za swoje wysiłki uzyskuje tylko złe owoce, jego słuchaczom łatwo było zrozumieć ten przytyk.

Co więcej, członkowie społeczności rolniczej mogli współczuć Bogu Jego utraty plonu – jeszcze zanim z wersetu 7 dowiedzieli się, że to oni są tym złym owocem i adresatem pieśni.

Szczegółowa analiza kolejnych wersetów pieśni Izajasza uczy nas wiele o tym, jak dbano o winnice w Izraelu epoki żelaza, a zarazem umożliwia głębsze docenienie mocy słów proroka.

(źródło: BAS Library)

Winnica na pagórku urodzajnym

Zaśpiewam mojemu ulubieńcowi ulubioną jego pieśń o jego winnicy. Ulubieniec mój miał winnicę na pagórku urodzajnym – BW
Zaśpiewam teraz miłemu memu piosnkę miłego mego o winnicy jego. Winnicę ma miły mój na pagórku urodzajnym – BG
Chcę zaśpiewać memu Przyjacielowi pieśń o Jego miłości ku swojej winnicy! Przyjaciel mój miał winnicę na żyznym pagórku - BT

Pierwszy szczegół, na który należy zwrócić uwagę, to lokalizacja winnicy – na urodzajnym pagórku. Winnice – tak w starożytności, jak i obecnie – najlepiej mają się na zboczach wzgórz. Rzymski agronom Kato Starszy (234-149 r. p.n.e.) (Wikipedia - Cato the Elder) doradzał, że idealne gospodarstwo powinno znajdować się u stóp góry, aby jej stok można było wykorzystać na winnicę.

Na zboczach prowadzących do izraelskich wiosek i miast dominowały prawdopodobnie winogrona, oliwki i figi – znakomicie sprzyja im system odwadniania, jaki tworzy pochyłość oraz kamieniste gleby; co więcej, łatwo można ich strzec, stojąc na szczycie wzniesienia. Uprawa owoców wymagała wieloletniej inwestycji, a zbiory stanowiły cenny materiał, którym można było się wymieniać. Dzięki uprawie ziemi na zboczach rolnicy nie musieli wędrować daleko do swoich plantacji. Doliny, w których zwykle gleba była lepsza, można było przeznaczyć na zboża.

Uprawy na zboczach wymagały jednak zastosowania szczególnych technik, aby zapobiec erozji gleby i uciekaniu wody. Izraelici budowali więc ziemne tarasy podtrzymywane kamiennymi murkami. Tym sposobem stoki przekształcano w grupy płaskich, wąskich zagonów nadających się do uprawy.

Niedaleko Jerozolimy, w Mewasseret Jeruszalaim, odkryto tarasy rolnicze z VII wieku p.n.e. W tym samym rejonie odnaleziono struktury związane z produkcją wina i oliwy, takie jak cysterny. Tarasy znajdują się również na północy, w okolicy Szechem – niekiedy towarzyszą im instalacje na skalę przemysłową.

Dziś tarasy pokrywają ponad połowę judejskich wzgórz w okolicy Jerozolimy; możemy mieć pewność, że w starożytności ich znaczenie było jeszcze większe.

Datowanie tarasów jest jednak trudne, bo niewiele jest przy nich odłamków ceramiki, a te, które są, mogły zostać przyniesione przez wodę z innego miejsca albo przemieszczone razem z ziemią, kiedy rolnicy uzupełniali ubytki. Ponieważ jednak są dowody istnienia tarasów w epoce żelaza w Aj i Kirbet Raddana (1200-1000 r. p.n.e.) oraz w Mewasseret Jeruszalaim (1000-586 r. p.n.e.) i ponieważ dominują one dziś na judejskich wyżynach – można wnioskować, że w czasach Izajasza (VIII w. p.n.e.) Izraelici również praktykowali rolnictwo tarasowe.

Tarasy i drzewa oliwne w Dolinie Cedronu (źrodło: BAS Library)

Tarasy na wapiennych wzgórzach w okolicy Jerozolimy (źrodło: BAS Library)

Ścianka tarasu z okresu drugiej świątyni (źrodło: BAS Library)

Przekrój wzgórza z tarasami (źrodło: BAS Library)

Dzisiejsze tarasy – winnica Montefiore (źródło: Montefioralle Winery)

Winnica Tzora (źródło: Tzora Vineyards)

Pozostałości starych tarasów (źródło: EPOD)

cd.: Pieśń Izajasza o winnicy (cz. 2/4)