Tohu wa-bohu

Hebrajskie nazwy ksiąg pochodzą od ich pierwszych słów. Bereszit to na początku, zaznaczony poniżej na żółto czas stwarzania nieba i ziemi:

Źródło: MechonMamre.org

Każda z wspomnianych powyżej 54 paraszot ma swoją nazwę - fragment 1 Mojżeszowej 1:1-6:8 też określa się jako Bereszit.

Ostatnia księga Mojżeszowa nazywa się z kolei Dwarim – słowa, rzeczy – to pierwszy „znaczący” wyraz jej pierwszego wersetu („Oto słowa, które wypowiedział Mojżesz do całego Izraela za Jordanem…”):

Źródło: MechonMamre.org

Jakże pięknie Bereszit – na początku – odpowiada temu właśnie miejscu w liście napisanym przez Pana Boga. Nie ma znaczenia, kiedy dokładnie nastąpił ów początek – nie było przy nim nikogo z nas, ale był Stwórca i to On wymyślił Wszechświat: nie tylko jego części składowe, ale również zasady działania tych elementów tak, by układ nigdy się nie popsuł. My od tysięcy lat łamiemy sobie głowę nad tym systemem i ledwie poskrobaliśmy to, co nam najbliższe; ekscytujemy się, gdy sonda kosmiczna po kilkudziesięciu latach od wystrzelenia dociera poza granice naszego Układu Słonecznego, maleńkiej drobinki w porównaniu z resztą przestworzy. Taka też jest skala porównania zbiorowego wysiłku miliardów naszych rozumów z Umysłem Bożym.

Bereszit wspomniane w Księdze Mojżeszowej to chaos. W języku hebrajskim pojawia się dwuczłonowe wyrażenie תֹהוּוָבֹהוּ – tohu wa-bohu, oznaczające brak kształtu i uporządkowania. Polskie przekłady oddają to określenie następująco:

...ziemia była niekształtowna i próżna – Biblia Gdańska
...ziemia była pustkowiem i chaosem – Biblia Warszawska
...ziemia zaś była bezładem i pustkowiem – Biblia Tysiąclecia

Słowo bohu – końcowa część naszego wyrażenia – pojawia się w Starym Testamencie tylko trzy razy i zawsze w bliskiej okolicy tohu; właśnie na początku księgi Bereszit, u Jeremiasza nawiązującego wyraźnie do procesu stwarzania („Spojrzałem na ziemię – a oto pustka i próżnia, ku niebu – a nie było na nim jego światła” – Jer. 4:23) oraz u Izajasza, piszącego o dniu pomsty Pana nad Edomem, w zupełnie innym miejscu osi czasu („Pan rozciągnie na niej sznur na spustoszenie i ustawi wagę na zniszczenie” – Izaj. 34:11 BG).

Tohu spotykamy częściej; znajdziemy je w 19 wersetach. Mówią one o pustce – i tej literalnej, jak na odludziu czy na pustyni, i metaforycznej, w odniesieniu do fałszywych bogów czy rzeczy bezwartościowych.

Tohu wa-bohu przejęły z hebrajskiego inne języki; znajdziemy je w znakomicie rozpoznawalnej postaci w angielskim, francuskim, niemieckim, węgierskim i innych – choć zapewne nie należy do puli najczęściej używanych wyrazów. Zgodnie ze swoim pierwotnym znaczeniem, i w innych językach opisuje chaos i zamieszanie.

Wracając do biblijnego tekstu – nie wiemy dokładnie, jak długo niebo i ziemia istniały w tym stadium nieuporządkowania. Nam wystarczy minutka, by dotrzeć w zapisie do kolejnego etapu. Dla Istoty bez początku i końca ten odcinek czasu był zapewne równie niewielki. Porządkowanie świata zaczyna się od pierwszych słów wypowiedzianych przez Boga, jakie zostały zapisane dla człowieka: Jehi or! Niech będzie światłość!

Resztę historii znamy – kształtowanie naszego świata, stworzenie człowieka… Człowiek, na własną rękę starając się spełnić Boski zamiar, by ziemia była mu poddana, od tysięcy lat wprowadza, niestety, sporo zamieszania w świecie doskonale zorganizowanym u zarania jego dziejów. Jak dobrze, że możemy pocieszać się myślą, iż Pan Bóg, który nie jest Bogiem nieładu, zaprowadzi kiedyś w ludzkich sprawach zaplanowany przez Siebie porządek – tak, jak bereszit, na początku, zmusił żywioły do ukształtowania Wszechświata.

Bo tak mówi Pan, który stworzył niebiosa (ten Bóg, który stworzył ziemię i uczynił ją!, który ją utwierdził, nie na próżno [tohu] stworzył ją, na mieszkanie utworzył ją): Jam Pan, a niemasz żadnego więcej – Księga Izajasza 45:18 (BG)

PS. Link dla ciekawskich – tu można posłuchać pierwszego rozdziału Biblii i spróbować wyłapać w początkowych wersetach znane słowa takie jak Tora, bereszit, paraszot, Elohim, tohu wa-bohu, or (światłość, światło), erec (ziemia – jak w Erec Israel), jom (dzień – jak w Jom Kippur), tow (dobry – jak w mazl tow), ruach (duch).